مکاتبات اداری خواجه حافظ شیرازی

اشاره:

اخیرا مجموعه‌ای از مکاتبات اداری شمس‌الدین محمد شیرازی ملقب به خواجه حافظ در یک جنگ قدیمی یافت شده است که از نظر نکات بسیار باریک تاریخی متضمن ارزش‌های فراوانی می‌باشد. این نامه‌ها توسط جمعی از دانشجویان دوره‌های مختلف تحصیلی در رشته ادبیات به عنوان‌ تز فوق‌‌لیسانس و دکتری استخراج و تحویل جناب استاد شده است تا در آینده‌ای نزدیک توسط موسسه انتشارات دولتی به عنوان یکی از تحقیقات بی‌بدیل استاد، چاپ، توزیع و پس از نافروش ماندن، تا سالیان سال به عنوان یک اثر علمی- ادبی- تحقیقی و هنری با ارزش و کم نظیر در انبار موسسه نگهداری شود. به منظور آشنایی دانش پژوهان با شیوه‌ نامه‌ نگاری این شاعر نام آشنای قرن هشتمی و نیز اطلاع از دغدغه‌های ذهنی این عزیز از دست رفته، گزیده‌ای از این نامه‌ها را همراه با پاسخ‌های مسئولان قرن هشتمی سازمان‌های اداری مربوط، عیناً نقل می‌کنیم.

 

1.ریاست محترم اداره و اماکن

با عرض سلام و ابراز خرسندی از اقدامات اخیر آن ریاست محترم مبنی بر بازگشایی و گسترش بیش از پیش اماکن و موسسات تامین کننده رفاه عمومی، علی‌الخصوص ورزش قهرمان‌پرور بیلیارد، به استحضار می‌‌رساند:

بود آیا که در میکده‌ها بگشایند؟

گره از کار فرو بسته ما بگشایند؟

با ارادت: شمس الدین محمد، ملقب به خواجه حافظ

 

شاعر ارجمند، جناب آقای خواجه حافظ 

ضمن عرض سلام و تحیات لازم، به‌استحضار می‌ر ساند، بازگشایی امکنه مورد نظر جنابعالی، تا اطلاع ثانویی در دستور کار این اداره قرار ندارد. علیهذا چنانچه تصمیمات جدیدی در ارتباط با بازگشایی این‌گونه اماکن، اخذ گردد، مراتب از طریق رسانه‌های همگانی به اطلاع عموم خواهد رسید. در خاتمه به اطلاع عالی می‌رساند که علی‌رغم اعمال محدودیت‌های اخیر در مورد ساعات کار کافه رستوران‌ها و مکان‌های مشابه، تردد آن سرور ارجمند در تمام ساعات شبانه روز و به کلیه مکان‌های قابل تردد که عمدتا به منظور گره‌گشایی صورت می‌پذیرد، مورد وثوق این اداره بوده و اطمینان می‌دهد که حداقل در مورد جنابعالی و همراهان، هیچ‌گونه ممانعتی اعمال نمی‌شود.

با تشکر- از طرف رییس اداره اماکن

 

2.خدمت سرور ارجمند، رییس محترم اداره اشیای گمشده

پیرو مذاکرات شفاهی با کارشناسان آن اداره محترم، پیرامون اشیا و افراد گمشده مرتبط با این‌جانب، همان‌گونه که مقرر فرمودند، فهرست این افراد و اشیاء کتباً ارائه؛ امید است نسبت به بازیابی فقرات مفقوده، سعی جمیل معمول گردد.

1- عقل دیوانه شد، آن سلسله مشکین ‌کو؟

2- دل ز ما گوشه گرفت، ابروی دلدار کجاست؟

3- باز پرسید ز گیسوی شکن در شکنش

کاین دل غمزده، سرگشته، گرفتار کجاست؟

4- ساقی و مطرب و می‌ جمله مهیاست ولی

عیش بی‌یار مهیا نشود، یار کجاست؟

ایضاً متمنی است دستور فرمایید در مورد دو فقره ذیل نیز مهما امکن ، تحقیقات لازم انجام پذیرد:

الف- گلبن عیش می‌‌دمد، ساقی گلعذار کو؟

ب- باد بهار می‌وزد، باده خوشگوار کو؟

قبلاً از مساعدتی که در این زمینه می‌فرمایید صمیمانه سپاسگزاری می‌شود.

با احترام: محمد حافظ شیرازی

 

جناب آقای محمد حافظ شیرازی

با پوزش از تاخیر در پاسخ‌گویی به درخواست جنابعالی، به‌اطلاع می‌رساند که مطابق گزارش مسئول انبار اشیای پیدا شده و بر اساس کاردکس‌های موجود، هیچ‌گونه سلسله مشکین و ابروی دلدار و باده خوشگوار و نیز هیچیک از انواع دل، اعم از غمزده و سرگشته و گرفتار، در انبار موجود نمی‌باشد. در مورد دو فقره درخواستی دیگر، مشتمل بر یار و ساقی گلعذار، به نظر می‌رسد که متاسفانه به علت دریافت آدرس عوضی، اشتباها به این سازمان مراجعه فرموده‌اید. بدیهی است در صورت پیدا شدن هر یک از اشیای گمشده متعلق به جنابعالی، مراتب با پست تصویری به آدرس شیراز- حافظیه، اعلام خواهد شد.

رییس اداره اشیاه گمشده- امضاء

 

3.برادر گرامی میرزا اکبر خان قلقچی

رییس افتخاری هیئت مدیره سازمان خیریه عمومی

ضمن تبریک و تهنیت به مناسبت انتخاب و انتصاب مجدد جنابعالی به ریاست هیئت مدیره سازمان خیریه، بجاست که از صمیم قلب به شما عرض کنم که:

ای صاحب کرامت، شکرانه سلامت

روزی تفقدی کن، درویش بینوا را

به تاریخ اول سنبله – ارادتمند: حافظ شیرین سخن

حاشیه 1- تحقیق کنید که این آقا کیست و چرا این نامه را نوشته است. امضا ناخوانا.

حاشیه 2- شاعر است. با حاجی قوام ارتباط کلی دارد. از قصیده ارتزاق می‌کند.

ماده تاریخ هم خواسته باشید، می‌سراید. امضا ناخوانا.

حاشیه 3- جواب منفی بدهید. احترام آمیز باشد. امضا ناخوانا.

 

شاعر محترم، جناب آقای شیرین سخن

ضمن اعلام وصول نامه مورخ اول سنبله آن شاعر گرامی، با نهایت شرمندگی به استحضار می‌رساند که متاسفانه کلیه اعتبارات این سازمان در سال جاری هزینه شده و تا اطلاع ثانوی پرداخت هیچ گونه کمکی اعم از نقدی و غیر نقدی امکان‌پذیر نمی‌باشد.

رییس هیئت مدیره و مدیر عامل- قلقچی

 

4.ریاست محترم اداره ثبت اسناد شیراز

این‌جانب خواجه شمس‌الدین محمد، ولد مرحوم محمد بن محمد، شهرت حافظ شیرازی، ملقب به لسان الغیب، متولد و ساکن شیراز، شغل: ادیب و محقق و شاعر و جویای کار، در مورد نحوه واگذاری شش‌دانگ کل مساحت مناطق مسکونی و اراضی داخل و خارج محدوده خدمات شهری، به انضمام کلیه ابنیه و مستحدثات و اشجار و معادن و قنوات و انهار و نیز اراضی موات و حوضه ‌آبریز شهرهای سمرقند و بخارا واقع در شرق شهر توس، مراتب ذیل را به اطلاع عموم می‌رسانم:

1. اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را
2. به خاک هندویش بخشم سمرقند و بخارا را

خواهشمند است در صورت موافقت آن ترک شیرازی با شرایط اینجانب و عدم وجود منع قانونی، نسبت به انتقال قطعی اسناد مالکیت دو شهر مزبور به نامبرده، با اسقاط کافه خیارات، اقدام عاجل معمول فرمایید.

تحریر شد- حافظ شیرازی

رونوشت: اداره ثبت اسناد سمرقند- جهت اطلاع و اقدام لازم.

رونوشت: اداره ثبت اسناد بخارا- جهت اطلاع و اقدام لازم.

حاشیه 1- آقای برغایی. لطفا سوابق را ضمیمه فرمایید. اسدی.

حاشیه 2- در بایگانی شیراز سابقه ندارد. برغایی.

حاشیه 3- به ایشان تفهیم کنید که باید در محل وقوع ملک هبه نامه مشروط تنظیم کند. مراتب را به ادارات ثبت سمرقند و بخارا نیز اطلاع فرمایید. اسدی.

حاشیه 4- مذاکره شد. نامبرده ترس شدید از مسافرت دارد و حاضر به ترک شیراز نمی‌باشد. سمرقند و بخارا نیز متعلق به خرده مالک است و ادعای مالکیت نامبرده نسبت به دو شهر مذکور، غیرمستند و فاقد وجهه قانونی است. پرونده به قسمت بایگانی راکد تحویل شود. برغایی.

 

5.همکار محترم جناب آقای لسان الغیب

[به کلی سری]

همان‌گونه که استحضار دارید، حضرت خواجه همایونی، این دو روزه مصمم به ازداوج بوده، لکن به ملاحظه رعایت بعضی مسائل امنیتی، از اعلام تاریخ دقیق عروسی احتیاطاً طفره می روند. مراتب در شورای امنیت جشن‌ها مطرح شد؛ ریاست محترم شورا طی یاداداشتی که فتوکپی آن ضمیمه است، امر و مقرر فرمودند: جناب حافظ را بگویید بنا به سابقه موانستی که با حضرت خواجه دارند، تاریخ دقیق را به لطایف الحیل از ما فی‌‌الضمیر ایشان انکشاف نموده، به اداره کل تشریفات برسانند تا نسبت به ارسال دسته گل و ایجاد سورپریز برای ذات همایونی، اقدام به موقع معمول گردد.

رییس اداره کل تشریفات سلسله آل مظفر- امضا

 

ریاست محترم اداره کل تشریفات

[محرمانه/ مستقیم]

حسب‌الامر با خواجه همایونی در محفل خصوصی مذاکره و تخلیه اطلاعاتی انجام شد که خلاصه صورتجلسه آن به شرح ذیل تقدیم می‌شود:

1. گفتم به خواجه کی به سوی (1) حجله می‌رود؟
2. گفت: آن زمان که مشتری و مه قرآن کنند

اگر چه بنده تلویحاً به ایشان عرض کردم که:

1. بگیر طرّه مه چهره‌ای و قصه مخوان
2. که سعد و نحس ز تاثیر زهره و زحل است

معهذا گمان نمی‌کنم که ایشان قبل از رفع قران تحسین که ارتفاع آفتاب به حد اعلای خود می‌رسد، اقدام به حجله بفرمایند.

لسان الغیب

کد: 182 ل. غ. ش. امضا محفوظ

پاورقی:

1- چنین است در کلیه نسخ غیر معتبر.

نسخ معتبر: کی به سر حجله می‌رود؟

 

6.سرکار همایونی جناب شاه شجاع قلبی فداک

رقیمه پیوست که با مرکب چین بر روی کاغذ خانبالیغ به خط تحریری دو دانگ نوشته شده، شب گذشته در حوالی سر آب رکن آباد بر روی دیوار کاروانسرا خرابه الصاق ، که توسط گزمه عبوری کشف و عیناً جهت هر گونه عکس‌العمل مقتضی به پیوست تقدیم می‌گردد.

جان‌نثار- حاجی قوام

شبنامه

1. رسید مژده که آمد بهار و سبزه دمید
2. وظیفه گر برسد مصرفش گل است و نبید
3. امضا- جمعی از رندان قلندر

پی‌نوشت:

جناب آقای حاجی قوام! هم از سیاق شعر و هم از نحوه امضا چنین مستفاد می‌شود که کار، کار حافظ علیه ما علیه است. لطفاً در حد مقدور ترجیحاً از محل صرفه‌جویی هزینه‌های غیر مترقبه، کارسازی فرمایید. در هر حال مراقب باشید که از ردیف بودجه سال جاری بالا نزند.

امضا: شاه شجاع

 

7. سرور گرامی، جناب آقای طبع الملک شیرازی

ریاست اداره محترمه دارالطباعه شیراز

با سلام و تحیت فراوان پیرو مذاکرات حضوری روز یک شنبه (دیروز) دایر و چگونگی تکثیر و توزیع دیوان کامل اینجانب مشتمل بر غزلیات، مثنویات، قصاید، قطعات، رباعیات و الحاقیات، همچنانکه امر و مقرر فرمودید، نمونه‌هایی از اشعار غیر فرمایشی اینجانب که به اسلوب غزل سروده شده است، جهت مطالعه و ارزیابی آن سرور گرامی، به توسط میرزا باشی تقدیم، امید است که مورد عنایت خاصه قرار گیرد:

هذا له

خیز و در کاسه زر آب طربناک انداز

پیشتر زانکه شود کاسه سر خاک، انداز

 

چشم آلوده نظر از رخ جانان دور است

بر رخ او نظر از آینه پاک انداز

 

به سرسبز تو ای سرو که گر خاک شوم

 ناز از سربنه و سایه بر این خاک انداز

 

غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند

پاک شو اول و پس دیده در آن پاک انداز

و له ایضاً

مفلسانیم و هوای می و مطرب داریم

آه اگر خرقه پشمین به گرو نستانند

 

گر شوند آگه از اندیشه ما مغبچگان

بعد از این خرقه صوفی به گرو نستانند

ایضاً له

خدا را از ای نصیحت گو، حدیث ساغر و می گو

که نقشی در خیال ما، از این خوشتر نمی‌گیرد

 

بیا ای ساقی گلرخ، بیاور باده رنگین

که فکری در درون ما، از این بهتر نمی‌گیرد

 

چه خوش صید دلم کردی، بنازم چشم مستت را

که کس مرغان وحشی را، از این خوشتر نمی‌گیرد

و له ایضاً

هر آنکو خاطر مجموع و یار نازنین دارد

سعادت همدم او گشت و دولت همنشین دارد

 

به خواری منگر ای منعم ضعیفان و نحیفان را

که صدر مجلس عشرت گدای ره‌نشین دارد

 

و گر گوید نمی خواهم چو حافظ عاشق مفلس

بگوییدش که سلطانی گدایی همنشین دارد

و ایضاً له

دل ما به دور رویت ز چمن فراغ دارد

که چو سر و پای بند است و چو لاله داغ دارد

 

سر ما فرو نیاید به کمان ابروی کس

که درون گوشه گیران ز جهان فراغ دارد

 

من و شمع صبح‌گاهی سزدار به هم بگرییم

که بسوختیم و از ما بت ما فراغ دارد

قبلاً از عنایتی که حسب دستور آقای حاجی قوام به اینجانب می‌فرمایید، کمال تشکر را دارد.

با ارادت

محمد بن محمد بن محمد

المدعوّبه خواجه شمس‌الدین حافظ شیرازی

حاشیه 1- نامه خواجه حافظ است. تقاضای تکثیر دیوان اشعار دارد. ضمناً همانطور که خاطر عالی مستحضر است، دیوان مرحوم کسایی مروزی، به علت عدم تکثیر به موقع، مفقود و در حال حاضر جز ابیات پراکنده از نامبرده در دسترس نمی‌باشد.

میرزا باشی.

حاشیه 2- اجمالاً مطالعه شد. مضامین و قوافی مکرر بسیار دارد. محققان حال و آینده، البته ملتفت این نکته نیستند، لکن مردم کوچه  و بازار ، صناعات بدیعی و قواعد بدیهی این مقوله را می‌دانند و توقع شعر درست دارند. یک نسخه پاکیزه از «المعجم فی معابیر اشعار العجم» که به توسط سلطان الخطاطین به تازگی نویسانده‌ایم، در وجه ایشان کارسازی کنید. به محققان حال و آینده نیز یک نسخه برسانید. کتاب را در نوبت تکثیر قرار دهید. پیش پرداخت نیز بپردازید. کل مبلغ از 12% قیمت پشت جلد فراتر نرود، لکن قرار داد تیپ که فردا به استناد آن برود در دادگاه و انجمن صنفی شکایت کند به  هیچ‌وجه امضا نکنید. یکی دو غزل را که نمکی دارد من علامت زده‌ام؛ چند تایی هم خودتان منتخب کنید، مسوده بدهید به علیخان تجویدی که مصور کند. سفارش کنید که در ترسیم شکل جام و قدح و خمره و شاخه نبات، نهایت احتیاط را مرعی دارد و طرفین را نیز در زیر درخت بید، بیش از حد ولو نکشد.

امضا: طبع الملک